Jak ocenić wartość książki lub strony?

I w księgarniach, i na sieci znajdziesz materiały różnej jakości. Każda książka ma swoje wady. Z drugiej strony, nawet w najgorszych da się znaleźć rzeczy godne uwagi. Oczywiście nie sposób przeczytać wszystkiego, nie ma to zresztą sensu - po pewnym czasie odkryjesz, że duża ilość materiału się powtarza. Wielu ludziom łatwiej bowiem zbijać kasę pisząc kolejny podręcznik podstawowy, zmieniwszy jedynie słowa rytuałów, niż napisać coś nowego i twórczego. Trzeba więc jakoś przez tą masę materiałów przebrnąć i przy tym nie zbankrutować. Aby to osiągnąć, należy nauczyć się szybko szacować książki i wyławiać perełki.

Często ktoś już to zadanie za ciebie wykonał. Na sieci znajdziesz wiele list zawierających lektury polecane. Gorzej, że autorzy tych list różnią się zwykle zdaniami wartości książek. Następnym krokiem jest zatem porównanie wielu opinii. Najlepszym źródłem będą oczywiście recenzje. Spory zbiór opinii na temat wielu lektur polskich i angielskich (strona pierwsza, strona druga) znaleźć można na stronie Enenny, a z kolei dział "Historia Wicca" strony "Na korze brzozowej spisane" zawiera kilka recenzji bardziej obszernych.

Warto też przejrzeć spis treści lub przekartkować samą książkę. Nie masz książki w ręce bo kupujesz ją przez internet? Nie ma problemu! Wyszukaj tą książkę na stronie Google Book Search. Znajdziesz tam recenzje, a czasem nawet sporą ilość zeskanowanej zawartości lektury. Z kolei większość książek sprzedawanych na stronie księgarni internetowej amazon posiada opcję "podglądu" ("Search inside the book"), udostępniającą spis treści i fragment pierwszego rozdziału.

Załóżmy jednak, że nabyłeś już książkę. Co warto sprawdzić, żeby przekonać się o jakości informacji w niej zawartych?

• Kiedy została napisana książka? Data pierwszego wydania powie ci coś na temat ogólnych poglądów panujących wtedy pośród pogan, a także uprzedzi cię, że fakty podane w tekście mogą być już przestarzałe. (Na przykład: za czasów Geralda Gardnera Margaret Murray była uznanym, cytowanym w Encyclopaedia Britannica autorytetem na temat czarownic)
• Czy można potwierdzić podane w książce informacje? Do tego celu służą przypisy i bibliografia. Uwaga: sama obecność przypisów i bibliografii nie stanowi o wartości książki. Ważne jest, by autor powoływał się na inne źródła dobrej jakości i by przypisy dotyczyły istotnych faktów, a nie wyrwanych z kontekstu ciekawostek. Brak przypisów i bibliografii nie przekreśla jakości książki, ale powoduje, że trudniej ci będzie oszacować jej wartość.
• Co w tekście jest tak naprawdę faktem, a co opinią, wnioskiem lub przypuszczeniami? Sprawdź fakty w niezależnych źródłach. Jeśli autor naciągnął fakty, to wnioski będą fałszywe. Jeśli dane stwierdzenie jest opinią lub przypuszczeniem, to inni poganie mogą się z nim nie zgadzać (bo mają własne opinie).
• Kto jest autorem tekstu i co o nim wiesz? (Na stronie controverscial.com znajdziesz m.in. jeden z większych zbiorów biografii ludzi związanych z pogaństwem i Wicca; należy przewinąć do działu "Biographies")
• Czy autor zna się na tym, na czym pisze? Jakie ma wykształcenie i doświadczenie w danej dziedzinie? Każdy oczywiście ma swój pierwszy raz, a dyplom (lub stopień wtajemniczenia) nie czynią człowieka. Jednak jeśli dana osoba znana jest już z tekstów książek wysokiej jakości, to zapewne trzyma stały poziom i warto kupić kolejną pozycję jej autorstwa. (I odwrotnie, człowiek znany z chłamu nie wyprodukuje perełki).
• Czy autor wyjaśnia, co oznaczają używane przez niego określenia? Czy tekst zawiera w sobie jasne definicje, czy raczej milcząco zakłada, że masz światopogląd podobny do autora? Czy autor próbuje wywrzeć na czytelniku wrażenie niejasnymi, ale imponującymi określeniami? (Często naciągane pojęcia to "ewolucja", "rozwój duchowy", "energia", a także wszystkie opisy wyjaśniające działanie magii za pomocą fizyki subatomowej).
• Co autor chce udowodnić i jakie są jego główne argumenty? Poganie potrafią pisać poetycko i przekonująco, łapać czytelnika za serce, ale kiedy odcedzi się ich tekst z ozdobników, okazuje się czasem, że nie mówią nic odkrywczego. (Na tej podstawie Ronald Hutton krytycznie ocenia "Spiral Dance" Starhawk).
• Jak bardzo autor jest stronniczy? Nie ma ludzi zupełnie obiektywnych, a o pogaństwie piszą zwykle trzy grupy ludzi: poganie, sympatycy pogaństwa oraz jego przeciwnicy. Jakie są jego uczucia odnośnie omawianego tematu? W którą stronę będzie chciał naciągać prawdę? Jak bardzo sobie na to pozwala?
• Czy autor produkuje masowo książki na wiele różnych tematów, czy ma kilka specjalizacji? Jeśli pasuje raczej do pierwszego opisu, to prawdopodobnie tworzy kompilacje przepisane z innych książek, a od siebie dodaje głównie błędy. Niestety, nawet dobrzy autorzy potrafią czasem wyprodukować książkę-zapychacz, jeśli zarabiają na życie pisaniem.

Podsumowując: nie przyjmuj niczego na gębę. Lektura porównawcza, encyklopedia, książki historyczne i zdrowy rozsądek twoimi przyjaciółmi.

Myślenie krytyczne i umiejętność szacowania książek przyjdą ci z praktyką. Aby wgryźć się w temat dalej, warto przeczytać fragment książki "Komunikacja w grupach" Adams i Galanes pt. Jak myśleć krytycznie? umieszczony na stronie Wiedza i Edukacja, angielskojęzyczny artykuł Critically Analyzing Information Sources z Cornell University Library oraz ulotkę z University of North Carolina pt. Evaluating Print Sources.

Jeśli szukasz materiałów napisanych specjalnie dla pogan, zajrzyj do artykułu Critical Reading and Pagan Books ze strony "thoughts from a threshold" prowadzonej przez Jenett, eklektyczną arcykapłankę a z wykształcenia bibliotekarkę. Całkiem niezły rozdział na temat krytycznego oceniania książek miała też Greycat w "Deepening Witchcraft" (nabywając, upieczesz dwie pieczenie na jednym ogniu - to zbiór całkiem niezłych esejów na różne tematy związane z pogaństwem).